ҮБҮЛҮӨЙДЭЭХ КӨРСҮҺҮҮ

Биһиги 1970 сыллаахха Чуукаар орто оскуолатын 32 буолан  бүтэрбиппит быйыл  лоп курдук 50 сыла. Аан дойду үрдүнэн дьаҥ туран барыы -кэлии хаччахтанан, ыраах олрооччуларбыт кыайан кэлиминэ  бэрт аҕыйах да буолларбыт олус үчүгэйдик  көрүстүбүт. Икки күнү быһа  дьиэтээҕи түбүктэн тэйэн оҕо  сааспытыгар түһэн,сааһырбыты да умнан ыллыбыт. Бу,  умнуллубат, кэрэ түгэни  Чуукаарга библиотекарынан үлэлиир үөлээннээхпит, Андреева Татьяна Николаевна  аныгы үйэ сайдыытын туһанан  түлүппүөнүнэн,бассаабынан барыбытын  ирдэһэн-тордоһон булан түмэттээтэ. Сибээс мөлтөҕүн,түүнүн –күнүһүн да аахсыбакка туруулаһан  хаһан, хайдах түмсэн тугу гынарбытын, туох итэҕэһин быһаҕаһын барытын ымпыгар –чымпыгар тиийэ быһааран,ыйан –кэрдэн биэрбит,  барыбытын сибээстээн ситимнээбит киһибит Татьянабыт. Онтон Ньурба куоракка олорор саамай сылбырҕабыт, турбут-олорбут  кырасаабыссабыт Ангелина Львовна тэрээһини сүрүннүүргэ төһүү күүс буолла.Ол курдук өҥүрүк куйаастан  толлубакка сүүрэн-көтөн,кэпсэтэн-ипсэтэн бэртээхэй ахтыы кинигэтин таһаартаран бэлэхтээтэ. Маны ааһан барыбытыгар биир тэҥ форма ылан сурук-бичик түһэттэрдэ уонна бордуукта ,бэлэх туһах атыылаһан соҕотох киһи холугар элбэх түбүгү көрүстэ.Онон Татьяналаах  Ангелинабытыгар махталбыт муҥура суох. Үгэс быһыытынан бэлиэ дааталаах выпусктар оскуолаҕа эбэтэр нэһилиэккэ туох эмэ бэлиэ бэлэҕи оҥороллор. Ол сиэринэн биһиги выпуск аатыттан ,айылҕабыт анаан оҥорбут, көрбүт эрэ барыта кэрэхсиир ,ахтан кэлбит бары аан маҥнай  тиийэн сынньанар дойдубут саамай мааны  ытык сиригэр Мырааҥҥа туруорарга ыскамыайкалары оҥорон бэлэхтииргэ сүбэлэспиппит. Ону таһынан кулууп иннигэр Аркадий Прокопьевич  кэргэнэ Раиса Павловналыын үс үнүгэһи олордон уу кутан  көр өллөр –харайаллар.

Ыскамыайкалары  биһиги бииргэ үөрэммит уолбут,урут оскуолаҕа  учууталлаабыт, дириэктэрдээбит, нэһилиэккэ сэбиэттээбит Николаев Аркадий Прокопьевич идеялаабытын  сөбүлээн  өйөөтүбүт. Бу өйүгү олоххо килэрэргэ, бииргэ үөрэммит киһибит, үйэтин тухары суоппардаабыт  Федоров Алексей Иванович  тимиринэн  уһанарга дьоҕурдаах кэллиэгэтин  Николаев Виктор Николаевыһы (Уус уола Бииктэр)  кытары тутан – хабан оҥордулар. Ону Өлөксөй кыыһа Айталина  ,оһуорун-мандарын,суругун –бичигин,кырааскатын ситэрэн хоторон биэрбитэ хайҕаллаах дьыала.  Ыскамыайкаларбытын мустуохпут биир хонук иннинэ ,Өлөксөй Уйбаанабыс ДВС-нан  мырааммыт  оройугар таһаарбыт, хата транспорт   дабайар суола баар эбит. Онон көрсүһүүбүт маҥнайгы күнүгэр  ыскаамыйаларбытын презентациялыы ,сынньана Ытык Мырааммытыгар таҕыстыбыт. Билигин сааһырбыт дьоҥҥо  дабайарга уустук ,ону хата Өлүөсэбит аарааҥҥа дылы массыынанан таһаартаан сырыыбыт сыыдамсыйда. Ахтылҕаннаах айылҕабыт туонатыгар дуоһуйа  сынньанан маҥнайгы күммүтүн түмүктээтибит.

Иккис күммүтүгэр, үөрэммит оскуолабыт  территориятыгар 50 сыл анараа өттгүэр ,оскуоланы бүтэрэн киэҥ олох аартыгар үктэммиппитин  бэлиэтээн туруорбут өйдөбүнньүк сэргэбитигэр түмсэн хаартыскаҕа түһэн,хаһан эрэ сүүрбүт –көппүт тэлгэһэбитигэр астына дьаарбайдыбыт. Ол кэннэ бииргэ үөрэммит кыыспытыгар  элбэх оҕо күн күбэй ийэтигэр,эйэҕэс эбээтигэр,хос эбээтигэр   Анастасия Ивановна Егороваҕа(Назарова) баран ыалдьыттаатыбыт. Салгыы көрүөхтэн кэрэ,этиэхтэн эриэккэс айылҕалаах ыһыахтыыр сиргэ тиийдибит.Биһигини эҕэрдэлиирдии,ахтыбыттыы аар хатыҥнар нарын –намчы лабааларынан далбаатаһа  аргыый имэрийэ көрүстүлэр.Төрөөбүт дойдубут барахсан ураты мүөттээх салгыннааххын ,хараҕы манньытар,дууһаны үөрдэр кэрэ да айылҕалааххын.

Сиэри –туому тутуһан ,өбүгэлэрбит үгэстэринэн Аар хатыҥҥа сылгы сиэлиттэн хатыллыбыт салама ыйаатыбыт, сирбитин-уоппутун арыылаах алаадьынан аһаттыбыт. Ити кэннэ толору астаах остуол тэринэн астына  ааспыты ахтыһан ,дуоһуйа -тото кэпсэтэн үөрдүбүт-көттүбүт. Кылааспыт салайааччытын Виктор  Алексеевич Алексеевы эҕэрдэлээтибит,сэмэй бэлэхпитин туттардыбыт.Кини кэргэнигэр Лидия Степановнаҕа  Валентина Климентьевнабыт  бэйэтэ тикпит бытырыыстаах үчүгэйкээн былаатын бэлэх ууммута бэйэтэ биир туспа сюрприз буолла. Бука бары ытыктыыр учууталбыт кэрэ аҥарын кытары билигин да эдэрдии эрчимнэрин ыһыктыбакка сүөһү-сылгы көрөн ,оттоон-мастаан ,сир астаан чэгиэн сылдьалларыттан олус үөрдүбүт. Лидия Степановна билигин да массыынатын уруулун ыһыктыбакка сылдьарын сөхтүбүт,сэргээтибит. Дириҥник убаастыыр дьоммут  оҕолорун,сиэннэрин тапталларыгар,үөрэппит оҕолорун махталларыгар  уйдаран  чөл-чэбдик,дьоллоох буоллуннар.

 Оскуоланы бүтэриэхпититтэн тэйсибит, сорохпут Көрсүбэтэххпит- билсибэтэхпит ырааппыт буолан  дьиэ кэргэммитин  ким хас оҕолооҕун .сиэннээҕин саҥаттан билистибит. Дьаҥынан сибээстээн куораттан кыайан кэлбэтэхтэрбит  ити кэмҥэ онно түмсэн куйаар ситимин нөҥүө  видеозвоногунан кэпсэтэн син көрсүбүт тэҥэ күө-дьаа  буоллубут. Николай Петрович ,Розалия Саввична ырыанан эҕэрдэлээбиттэрэ олус сэргэхситтэ. Бииргэ үөрэммит оҕолорум барахсаттар олус талааннаах иистэнньэҥ,баайыыһыт, быыһабайдьыт,уруһуйдьут,мас уустара эбиттэр.Ону ааһан сиэлинэн ,кылынан баайар араас оҥоһуктары оҥороллорун  олус сөхтүбүт. Маны барытын бэйэлэрин оҥоһуктарын түмэн оҥорбут быыстапкаларыгар көрдүбүт. Татьяна Николаевна туоһунан,сиэлинэн оҥоһуктара,Мария Федотовна тикпит  ат толору киэргэлэ, Изабелла Самуиловна быыһабайа,Мария Николаевна  кэрэ баайыылара, Татьяна Афанасьевна  маслонан  уруһуйдара хайа баҕарар таһымнаах улахан быыстапканы киэргэтиэхтэрин сөп.Розалия Саввична ,Михаил Михайлович хомоҕой тыллаах хоһоонноро,Алексей Куприянович дойдутун,дьоннорун туһунан тэттик кэпсээннэрэ кими баҕарар сэҥээрдэллэр.Валентина Климентьевна сакааска иистэнэр бэртээхэй бортунуой .Бииргэ үөскээбит,улааппыт оҕолорум ситиһиилэриттэн олус үөрдүм.

Ити курдук умнуллубат оҕо сааска умсаахтаан, түлүрбэхтэтэ көтүтэр түбүктэн тэйэн ыллыбыт, төрөөбүт Чуукаарбыт салгынынан сайа тыынан эттиин- хаанныын сынньанныбыт. Тарҕаһар чааспыт кэлбитигэр  ыраах барааччылары атаарыы,баҕа санаа бастыҥын этиннибит.Өҥөлдьөҕө барааччылары Аркадий Прокопьевич,Алексей Ивановичтыын өрүһү туоратан суолларын чэпчэттилэр. Чуукаарга олохсуйан олорор кылааһынньыктарбытыгар олус үчүгэй көрсүһүүнү,түгэни тэрийбиттэригэр өссө төгүл махтанабыт.

    Суруйда Федорова  Анна Ивановна